Wachttijdverzachters in de jeugdzorg

Wachten wordt door jongeren ervaren als een langdurig en vervelende fase, waarin problematiek kan verergeren. Het voorkomen van lange wachttijden is daarom belangrijk, maar door het complexe speelveld (met veel betrokken partijen) is de beïnvloedbaarheid hiervan is echter beperkt. De realiteit is dat in het huidige zorglandschap deze problemen nog een tijd blijven bestaan. Maar wat als we het wachten kunnen omzetten in een kans voor groei en verbetering voor jongeren?

Halverwege 2023 zijn diverse gemeenten met eigen initiatieven aan de slag gegaan met het beter benutten van wachttijden. Zo maakt de gemeente Oisterwijk zich hard om terugval bij kinderen te voorkomen en is de jeugdzorgregio Holland-Rijnland aan de slag gegaan met het organiseren van een beter voorveld zodat instroom in de specialistische jeugdhulp verminderd. Daarnaast doen gemeenten ook  onderzoeken naar de financiële prikkels, hoe de budgetplafonds flexibeler kunnen worden om wachttijden te verminderen. Deze pilots laten zien dat interventies die cliënten stimuleren om eigen regie te nemen belangrijk zijn in de strijd tegen wachtlijsten, waarbij de cliënt en diens omgeving geactiveerd worden. Deze inzichten bieden een invalshoek op het (beter) benutten van wachttijden in de jeugdzorg, door de focus volledig te leggen op wat er wél kan. Door vroegtijdig met client en systeem aan de slag te gaan, wordt mogelijk de therapietrouw verbeterd. Jongeren komen daarmee beter aan het stuur van hun eigen zorgproces.

Mogelijke hindernissen bij het benutten van de wachttijd

Als het goed benutten van de wachttijd zo simpel was, dan waren eerdere pogingen door zorgorganisaties allang succesvol gebleken. Bij het benutten van wachttijden liggen er namelijk diverse mogelijke hindernissen op de weg. Een eerste hindernis kan de zorgplicht zijn. Zorgaanbieders hebben juridisch een zorgplicht zodra een jongere bij hen in zorg komt. Het spelen van een actieve rol van een behandelaar tijdens de wachttijd kan daarom ook de start van de zorgplicht betekenen. Het is echter wel een belangrijke randvoorwaarde dat de zorgorganisatie in de wachtfase een faciliterende rol heeft.

Een tweede hindernis kan zijn dat verschillende clientgroepen verschillende behoeften kunnen hebben in een wachttijd: hoe weet je in dat geval wat de juiste behoefte is voor deze jongere? Een boksles is voor sommige jongeren bijvoorbeeld een goede wachtlijstverzachter, maar voor anderen juist niet. Een wachtlijstverzachter moet passen bij de jongere en niet verplicht zijn. Een interventie gericht op het benutten van de wachttijd mag dus niet zonder meer voorbijgaan aan de behoeften van en risico’s voor een cliënt.

Een derde hindernis is rolverdeling. Welke wachttijdverzachter heeft welke verantwoordelijkheid, waarbij een duidelijk verschil zit tussen sociale wachttijdverzachters (zoals een sportschool) of een professionele wachttijdverzachter (bijvoorbeeld een groepssessie bij een GGZ-aanbieder). Beide type rollen hebben ook een andere informatiebehoefte om de taak als wachttijdverzachter te kunnen uitvoeren. Een professionele wachttijdverzachter heeft data nodig ten behoeve van een interventie tijdens de wachttijd. Zaken zoals hoe informatie vastgelegd moet worden en hoe dit vervolgens uitgewisseld kan worden, zijn relevante vragen voor deze zorgverlener. Bijvoorbeeld bij een groepssessie moet de groepstherapeut wel weten waarom een jongere komt deelnemen, ten behoeve van welk behandeldoel. In het verlengde van oorzaken, ligt ook de vraag welke informatie kan (en mag) er al gedocumenteerd worden in het geval er tijdens een wachtperiode alsnog geholpen wordt in een gezin of bij een jongere. Wie mag er dan vervolgens bij deze informatie en welk recht heeft de jongere om dit te bepalen?

Voor een sociale wachttijdverzachter (bijvoorbeeld een sportschool) is deze informatiebehoefte er in principe niet, afgezien van een aanmelding vanuit een wijkteam wellicht. Bij deze vorm van wachttijdondersteuning is het juist van belang dat het vrijblijvend en laagdrempelig is ten behoeve van korte termijn resultaten.

Een vierde mogelijke hindernis is de regionale samenwerking met andere partijen en de daaruit voortvloeiende financiering. Denk hierbij aan gemeenten en verwijzers. Onderlinge afstemming en praktisch organiseren is vaak veel werk. Daarnaast is het ook financieel een uitdaging. Het is daarom essentieel dat er een faciliterende rol uitgaat vanuit de gemeente en de betrokken zorgaanbieder.

Samen het probleem aanpakken

Het is van vitaal belang dat jongeren betrokken worden tijdens de wachttijd. Een goede samenwerking tussen zorgaanbieder, gemeente en verwijzer (bijvoorbeeld huisarts of buurtteam) is essentieel om dit probleem aan te pakken. Creatieve ideeën zijn nodig om regionale wachttijden aangenamer te maken. Het doel van de wachttijd verzachten is het betrekken van de cliënt en zijn of haar sociale netwerken om deze periode aangenamer te maken. Daarbij is het belangrijk dat deelname aan een activiteit van een pilot vrijblijvend is voor jongeren. De zorgorganisatie dient een faciliterende rol te spelen, bijvoorbeeld het beschikbaar stellen van ruimtes en personeel voor een groepssessie. Een activiteit van een pilot dient aansprekend te zijn voor een jongere en/of gezin. Zij moeten uit interesse willen deelnemen aan een activiteit, dan wel fysiek of digitaal.

Het goed benutten van wachttijden kan met verschillende tools aangepakt worden. In heel Nederland worden er steeds meer initiatieven in gang gezet om jongeren te helpen tijdens het wachten op een behandeling. Deze initiatieven ontstaan nu op kleine schaal in wijken en/of steden. Voorbeelden van wachttijd verzachten kunnen zijn:

• Groepssessies. Het organiseren van groepssessies waar jongeren met vergelijkbare uitdagingen elkaar kunnen ontmoeten en ervaringen kunnen delen.
• Het aanmoedigen van fysieke activiteit als middel om stress en frustratie te verminderen.
• Het faciliteren van virtuele ontmoetingen tussen jongeren en zorgverleners kan voor jongeren de drempel verlagen om sneller hulp zoeken tijdens de wachtperiode. Het voordeel van beeldbellen is dat dit op elk moment kan wanneer een jongere behoefte heeft aan een goed gesprek.
• Daarnaast zou het aanbieden voor eHealth modules jongeren kunnen helpen om zelfstandig aan de slag te gaan met hun problematiek.

De belangrijkste boodschap is dat zorgaanbieders van elkaar kunnen leren hoe ze omgaan met dit thema. Zet samen de schouders eronder en leer van elkaars initiatieven om de wachttijd aangenamer te maken voor jongeren. Daarbij is het creëren van positieve ervaringen voor jongeren een essentieel onderdeel om de wachttijd succesvol door te komen. Bovenal moeten we onthouden dat wachten niet stilzitten betekent, maar eerder een kans om vooruit te komen.