De wachtlijstproblematiek in de jeugdzorg: welke knelpunten ervaren stakeholders?

Wachtlijsten in de jeugdzorg zijn een toenemend probleem voor jongeren, ouders en zorgaanbieders. De wereld van de (hoog)specialistische jeugdzorg is een complex speelveld van verwijzingen, toewijzingen en een breed maar tegelijkertijd specialistisch zorgaanbod. In dit complexe speelveld zijn veel betrokken stakeholders. Maar wie zijn deze stakeholders en wat is hun rol (en belang) eigenlijk binnen dit complexe zorgproces? En in welke mate belemmert de privacywetgeving (AVG) hun werkzaamheden?

Welke stakeholders zijn er binnen de jeugdzorg en wat is hun rol?

In het jeugdzorglandschap hebben we de volgende stakeholders:

• Verwijzers: Dit zijn de maatschappelijke organisaties zoals huisartsen, buurtteams, Ouder- en Kind-teams, maar ook gecertificeerde instellingen die jongeren mogen doorverwijzen naar (hoog)specialistische jeugdzorg. Als een jongere behoefte heeft aan specialistische jeugdhulp, dan komt deze eerst bij een verwijzer terecht voor een eerste inventarisatie van de zorgvraag. Daarna wordt de jongere verwezen naar het aanmeldloket van de desbetreffende specialistische aanbieder.
• Jeugdbeschermers: Zij begeleiden jongeren in hun zorgreis, op het moment dat ouders daar niet toe in staat zijn. Zij werken vaak voor een gecertificeerde instelling, die een jongere mag doorverwijzen naar een zorgaanbieder. Jeugdbeschermers kijken wat in het belang is van de jongere en zijn ondersteunend aan een gezin. Of ze zijn het eerste aanspreekpunt indien het gezag onder hun verantwoordelijkheid valt.
• Jongere: Dit is de centrale persoon waar het allemaal omdraait. In steeds meer situaties draait het om een probleem in de gezinssituatie, waardoor de jongere behoefte heeft aan zorg.
• Zorgaanbieder: Dit is de partij die op basis van een indicatie zorg mag leveren aan een jongere.
• Financier: Dat is de verantwoordelijke gemeente die betaalt voor de geleverde zorg, op basis van een afgegeven toewijzing.

De verwijzer

Verwijzers ervaren in het huidige systeem van verwijzen diverse knelpunten, waardoor ze een hoge werkdruk en administratielast ervaren. Zo vindt er veel communicatie op dit moment nog per e-mail, telefonisch of soms zelf per fax plaats. Dit is dan niet altijd een veilige wijze van communiceren conform de AVG. Daarnaast ondervinden verwijzers dat ze onvoldoende (realtime) inzicht hebben in het beschikbare zorgaanbod. Een belangrijke behoefte van verwijzers ligt in inzicht krijgen in wachttijden en het aanbod van zorgaanbieders.

De jeugdbeschermers

Jeugdbeschermers werken voor een gecertificeerde instelling, en begeleiden jongeren in hun zorgtraject op het moment dat ouders daar niet toe in staat zijn. Zij ervaren een zware administratieve last in het proces van verwijzen en begeleiden van jongeren naar de juiste zorg. Naast het gegeven dat er veel communicatie per e-mail en telefonisch plaatsvindt, moeten zij vaak ook veel en vaak uitgebreide rapportages schrijven (wat kan oplopen tot 27 pagina’s), wat logischerwijs leidt tot een hoge administratielast. Als zij inzicht zouden hebben in de wachtlijsten, dan kan daarmee de administratieve lasten al flink verlaagd worden. De behoefte van jeugdbeschermers is inzicht krijgen in de wachttijden en een substantiële verlaging van de administratieve lasten.

De jongeren

Jongeren ervaren lange wachttijden, zonder dat er duidelijk perspectief is op welk termijn zij kunnen starten met hun zorgtraject. Daarnaast ligt de oorzaak van een zorgvraag vaak binnen de gezinssituatie of sociale omgeving van een jongere, en niet zozeer op de jongere zelf. Naar mate de digitale mogelijkheden binnen de zorg exponentieel toenemen, groeit de behoefte van jongeren (en hun familie, sociale omgeving) om inzicht en regie te krijgen op hun eigen zorgproces. Idealiter zouden zij daar zelf ook nog op willen sturen. Gezien de groep met betrokkenen relatief groot is, wordt het goed afschermen en beheren van clientinformatie steeds belangrijker. Daarbij is het belangrijk dat de juiste toestemming wordt gegeven, voor wie wat mag zien. Al met al is de behoefte van jongeren om regie en inzicht op hun eigen zorgproces te krijgen.

De zorgaanbieders

Bij zorgaanbieders zitten de eerste knelpunten in het aanmeldingsproces. Hierin zijn de rode vlaggen vaak niet herkenbaar of worden deze te laat gesignaleerd. Daarnaast zorgt de AVG-regeling ervoor dat bij gegevensuitwisseling de zorgaanbieders beperkte informatie van de jongere mogen ontvangen en inzien tijdens de wachttijd. De zorgaanbieders hebben hierdoor niet altijd een heldere zorgvraag in beeld. Dit brengt het risico met zich mee dat de jongere niet voor de juiste behandeling op de wachtlijst staat en lastiger aansluitende ondersteuning kan ontvangen tijdens het wachtproces. Jongeren met complexe problematiek worden überhaupt minder snel aangenomen, omdat er vooraf onzekerheid is of de financiering voor deze zorg gaat rondkomen. Bij de jongeren die al in zorg zijn, is de uitstroom laag. Dat zorgt voor ophoping in de zorgketen en weinig ruimte voor nieuwe instroom. Vanuit deze ervaren knelpunten is er bij zorgaanbieders de behoefte aan meer inzicht in data van wachtlijsten, inzicht in de door- en uitstroom processen en de knelpunten binnen deze processen.

De financier

De financiers (gemeenten) hebben geen of weinig inzicht in de wachtlijsten van zorgaanbieders en beperkt inzicht in de zorgvraag in de regio. Er vindt ook weinig (wachtlijst)informatie-uitwisseling plaats tussen zorgaanbieders en gemeenten. Door gebrek aan inzichten en gegevensuitwisseling kan er niet gestuurd worden op het verdelen van de druk over de zorgaanbieders en de jongere hiermee sneller passende zorg te kunnen bieden in de regio. Vanuit de financier is er behoefte aan inzicht in wachtlijsten van zorgaanbieders.

Wat is er nodig om samenwerking en gegevensuitwisseling te stimuleren?

De meeste knelpunten ontstaan door te weinig inzicht en beperkte gegevensuitwisseling. Daarom is er genoeg ruimte voor optimaliseren van de samenwerking tussen verschillende instanties en (zorg)organisaties. Dit zorgt voor een optimale inzet van het beschikbare zorgaanbod, door bijvoorbeeld de mogelijkheid om de juiste match te maken tussen zorgvraag, behandeling bij een organisatie en mogelijk lagere wachttijd. Om de wachtlijsten en wachttijden inzichtelijk te maken en gericht te kunnen sturen op verbeteringen van knelpunten, zal er een data oplossing in moeten worden gezet die gegevensuitwisseling, AVG-proof, mogelijk maakt.